Tuy nhiên, xét ở góc độ vĩ mô, nhiều chuyên gia kinh tế và nhà quản lý cho rằng, để cuộc vận động này có hiệu quả và đi vào chiều sâu thì chính Nhà nước phải trở thành “người tiêu dùng thông thái” trong chính việc ưu tiên và lựa chọn sử dụng hàng trong nước sản xuất.
Đẩy mạnh tiêu thụ hàng trong nước, giảm nhập siêu là mục tiêu mà Chính phủ đang hướng tới trong nhiều năm trở lại đây. Tuy nhiên, thực tế còn nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khiến cho công tác này chưa đạt được như kỳ vọng. Chuyên gia tài chính Bùi Kiến Thành cho rằng nên đẩy mạnh dùng hàng Việt ngay từ chính việc mua sắm tài sản công của các công trình, dự án của các DN, cơ quan nhà nước. Theo ông Thành, thực tế đang diễn ra nhiều năm qua, công tác đấu thầu các dự án đầu tư vốn nhà nước sử dụng vật tư, hàng hóa sản xuất trong nước không được quan tâm đúng mức, do đó hàng hóa nước ngoài thường được ưu tiên và thắng thầu. Nguyên nhân cơ bản nhất là do hồ sơ mời thầu các dự án lớn thường được giao cho các tư vấn nước ngoài soạn thảo, các tiêu chuẩn được đưa vào hồ sơ mời thầu thường được sao chép lại từ các hồ sơ được đánh giá là đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Nói một cách khác, rất ít, hoặc không có doanh nghiệp Việt Nam nào đáp ứng được các tiêu chuẩn đề ra, dẫn đến việc không lọt qua được vòng sơ tuyển để được dự thầu. Mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã có Chỉ thị số 494/CT-TT ngày 20/4/2010 về việc sử dụng vật tư, hàng hóa sản xuất trong nước trong công tác đấu thấu các dự án đầu tư sử dụng vốn nhà nước đính kèm nhưng lại chưa quy định rõ về các trường hợp đấu thầu mua sắm vật tư của các Bộ, ngành, và các địa phương; các cơ quan hành chính hay các tổ chức trực thuộc theo chủ trương “Ưu tiên dùng hàng Việt Nam” nên việc các nhà thầu không mấy mặn mà với hàng trong nước sản xuất vẫn còn rất phổ biến.
Ở một góc độ khác, Tiến sĩ Nguyễn Quang A lại cho rằng phải quyết liệt giảm nhập siêu mới mong đẩy mạnh tiêu thụ hàng Việt, nhìn lại những mặt hàng của ta sản xuất thấy rõ một đặc điểm, đó là có giá trị gia tăng thấp. Trừ những phần là tài nguyên có giá trị gia tăng khá như dầu, than … còn lại những mặt hàng khác như dệt may, da giày, chúng ta đang tiến hành xuất khẩu trên cơ sở vẫn phải nhập quá nhiều nguyên liệu. Xuất nhỏ, nhập lớn nhưng giá trị gia tăng không lớn là những lý do khiến nền kinh tế của chúng ta vẫn phụ thuộc quá nhiều vào nhập khẩu. “Những chính sách bất hợp lý về mua sắm tài sản công chính là thủ phạm tạo nên nhập siêu lớn. Thay đổi tư duy để họ có quan điểm sử dụng sản phẩm nội địa là điều rất cần thiết”- ông A bày tỏ. Bên cạnh đó, cũng cần phải “nâng cấp” doanh nghiệp. Chừng nào hàng Việt Nam chất lượng không tốt, giá không hợp lý thì người tiêu dùng không thể tìm đến. Sản xuất được sản phẩm tốt còn phải lưu ý khâu bán hàng, mạng lưới đại lý, tổ chức thế nào thuận tiện và hợp lý.
Bà Phạm Thị Loan, Ủy viên ủy ban tài chính và ngân sách của Quốc Hội chia sẻ:“Trong khi đầu tư nước ngoài từ Trung Quốc vào Việt Nam là rất thấp thì nhập siêu hàng hóa từ Trung Quốc vào Việt Nam lại bằng toàn bộ giá trị nhập siêu từ tất cả các nước khác. Những hàng hóa, các nhà thầu từ Trung Quốc với hàng hóa có giá rẻ còn thấp hơn giá thành sản xuất, thậm chí thấp hơn cả giá nguyên vật liệu, đang thực sự làm khó khăn hàng hóa trong nước”. Theo bà Loan thì Chúng ta chưa có một hàng rào kỹ thuật để đối mặt với làn sóng nhập ngoại, đặc biệt những sản phẩm trong nước sản xuất được. Nhìn nhận lại toàn cảnh vấn đề xuất nhập khẩu, chúng tôi nhận thấy thị trường nhập khẩu chính của Việt Nam là các nước Đông Á, chiếm 55-76,7% và sau đó là Trung Quốc. Nhập siêu từ Trung Quốc chiếm 12 tỷ USD (bằng tất cả các thị trường khác cộng lại). Đây là số liệu nhập khẩu chính ngạch, chưa nói tiểu ngạch, biên mậu. Nếu thiếu quan tâm đến điều này, sức cạnh tranh của hàng Việt trên chính thị trường nội địa sẽ yếu đi.
Trước những thực tế này, nhiều Bộ, ngành đã đẩy mạnh và thực hiện quyết liệt việc ưu tiên sử dụng hàng trong nước từ những thứ nhỏ nhất như văn phòng phẩm, bàn ghế đến việc sử dụng nguyên liệu cho các công trình, dự án. Mới đây, Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng đã chỉ đạo các DN thuộc bộ tiếp tục quán triệt chủ trương của chính phủ, chỉ nhập những thứ cần thiết mà trong nước chưa sản xuất được hoặc không đủ. Các tập đoàn, tổng công ty và sở công thương kiểm soát những mặt hàng không cần nhập khẩu; tăng cường sử dụng hàng trong nước sản xuất. Kể cả việc đấu thầu, yêu cầu các nhà thầu dùng thiết bị trong nước. DN nhà nước phải đi đầu trong việc dùng hàng Việt Nam.
